مسوولیت کیفری روباتها
بسمه تعالی
نوشتن بعد از ۶ ماه وقفه کار مشکلی است. شرمندگی از اظهار لطف دوستان در این مدت هم بماند سرجای خود! که به هیچ وجه قابل جبران نیست. نمیتوانم قول بدهم که در این سال جدید بیشتر از گذشته در وبلاگ فعال باشم، اما تلاش خواهم کرد نکاتی که به ذهنم میرسد را در وبلاگ قرار دهم و از نظرات دوستان بهره بگیرم.
موضوعی که امروز من را واداشت که سکوت ۶ ماهه را بشکنم، انتشار کتابی است که ۲-۳ هفته پیش به قلم Gabriel Hallevy و توسط انتشارات Northeastern University Press به چاپ رسیده است. عنوان کتاب شباهت کمی با عناوین کتابهای حقوقی دارد: «وقتی روباتها مرتکب قتل میشوند: هوش مصنوعی در پرتو حقوق کیفری»
مقدمه کتاب با نقل ماجرای کشته شدنِ یک کارگر ژاپنی ۳۷ ساله در یک کارخانه تولید موتورسیکلت در سال ۱۹۸۱ میلادی (۱۳۶۰) آغاز میشود. در این حادثه کارگر مزبور توسط یک روبات هوشمندی که نزدیک وی روشن بود کشته شد، زیرا که روبات به اشتباه، فرد مقتول را به جای کالای مورد نظرش شناسایی کرده و عملیاتی که برای آن تعریف شده بود را بر روی کارگر مقتول اجرا کرد. روبات هوشمند طبق محاسباتی که انجام داد مجبور شد نهایت قدرتش را به کار گیرد و شیء مورد نظر را - که در اینجا کارگر ۳۷ ساله بود - با تمام توان له کند! بعد از انجام عملیات، این روبات هوشمند بدون هیچ توقفی به ادامه کارش پرداخت. نویسنده سپس یادآور می شود: در اینجا مساله ما این نیست که چرا روبات خطا کرده است؛ مساله ما این است که مسوولیت کیفری قتل مزبور به عهده کیست؟
این اولین و آخرین اتفاقی نیست که توسط یک روبات هوشمند یا نرم افزارهای فوق پیشرفته رخ میدهد و در اثر آن خسارات بزرگی - اعم از مالی و جانی - به دیگران وارد میشود. هر چه تکنولوژی بیشتر پیشرفت میکند، استفاده از دستگاههای هوشمند و روباتها در زندگی روزمره افزایش پیدا میکند. حتی در ایران هم استفاده از دستگاههای هوشمند که بر اساس نرمافزارهای از پیش تعریف شده - و بدون مداخله انسانی - فعالیت میکنند رو به گسترش است. مردم هر روز بدون مداخله انسانی، از بانک پول میگیرند، با ریموت کنترل درب منزل شان را باز میکنند، در خودروها به طور ناحسوس از آن بهره میگیرند، در کارخانهها با استفاده از روبات جوشکاری میکنند،.. بدون آنکه انسانی به طور مستقیم در کار دخالت داشته باشد. سوالی که این کتاب به دنبال یافتن پاسخ برای آن است همین است: مسوولیت کیفری ناشی از خطای روباتها به عهده چه کسی است؟ گسترش روباتهایی که هیچ مسوولیت کیفری و مدنی ندارند، چه آثاری بر زندگی انسانها خواهد گذاشت؟ روباتهایی که روز به روز شبیه تر به انسانها میشوند، اما در مقابل هیچ مسوولیتی مشابه انسانها ندارند.
نکته مهم در کشف راه حل مناسب برای مسوولیت کیفری و مدنی روباتها، این است که از نظر فنی بتوانیم میزان مداخلهی طراح، برنامهنویس و کاربر نرمافزارها و روباتها در رفتارها را کشف کنیم، تا در نهایت میزان مسوولیت کیفری و مدنی آنها مشخص شوند. بدون آشنایی به مباحث فنی نرمافزار و سختافزار، دستیابی به یک پاسخ دقیق حقوقی بسیار مشکل است.
نویسنده این کتاب، که آثار دیگری نیز در زمینه مسوولیت کیفری تالیف کرده، در این کتاب کوشیده تا یک نظریه فراگیر و پیچیده ای ارائه کند تا همه مداخله گران در زمینه تولید، برنامه ریزی و استفاده از روباتها و دستگاههای هوشمند را پوشش داده و مسوولیت هر یک را تعیین کند.
فعلاً فقط کتاب را تورق کرده ام و از نظریه ای که ارائه شده بی اطلاعم. اما به نظرم با توجه به گستردگی و حساسیت مطلب، فضای خوبی برای ترجمه کتاب و نوشتن پایان نامه و حتی رساله دکتری فراهم شده است. منبع فارسی در این زمینه وجود ندارد. به همین جهت تسلط به زبان انگلیسی برای کار در این زمینه ضروری است.
برای مطالعه بخشهایی از کتاب، اینجا را ببینید.
